Want volgens Jurgen van den Berg op Radio 1 is "iedere dag wel een dag van iets of iemand". Zo was het gisteren Ketikoti, is de maand juni een pride-maand, en is het vandaag 2 juli: een dag die men allemaal leert tijdens geschiedenislessen. 1600, Slag bij Nieuwpoort, onderdeel van een almaar strenge onderdrukking van alles dat Katholiek was in de lage landen. Iedere nieuwe dag verbindt ons met vervlogen dagen, en sommige dagen zoals Ketikoti, maken "het toen actueler dan het nu".
Ontegenzeggelijk is 2 juli 1600 een belangrijke datum in onze geschiedenis, net als de afschaffing van de slavernij. Het is de geschiedenis en de daaraan verbonden identiteit die wij met ons meedragen en waar we tot op de dag van vandaag verantwoordelijkheid voor kúnnen nemen. Kabouters op schouders van reuzen, sprak een wijs docent op het grootseminarie in 's-Hertogenbosch tijdens de filosofielessen.
9 juli 1572 is ook zo'n dag. Hoewel, waar het om heiligen in de Katholieke Kerk gaat, is er iedere dag wel iets te vieren. Meestal is zo'n gedachtenis of feestdag de sterfdag van zo'n heilige, denkend aan de "geboortedag in de hemel". Zo ook voor de Martelaren van Gorcum. Zij werden onder erbarmelijke omstandigheden door protestanten tijdens de tachtigjarige oorlog gevangengenomen, gemarteld en in een turfschuur opgehangen zonder proces.
Als katholiek doet dat nog steeds pijn. En niemand praat er in Nederland over. Ik heb het over de totale veronachtzaming van een zwarte bladzijde in onze gezamenlijke geschiedenis. Geen godsdienstvrijheid, schuilkerken, beeldenstorm, achterstelling. Het heeft tot nota bene 1848 moeten duren voordat de katholieke minderheid (in het zuiden van het koninkrijk een meerderheid) dezelfde rechten kreeg als protestanten. De "papen" hadden immers een dubbele loyaliteit, niet enkel aan de tot die tijd nog absolutistische koning, maar ook aan de pontifex in Rome. En "bloed" aan de handen: inquisitie, aflaten, een afgoderij die eucharistie heet (artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis uit 1561), en gebrek aan de volkstaal.
Na de grondwetsherziening van 1848 onder Thorbecke, duurde het nog zeker 5 jaar tot 1853, voordat het Paus Pius IX mogelijk was om een bisschop te benoemen in de lage landen. En deze bisschop, Johannes Zwijsen, durfde het zelfs toen niet aan om in Utrecht te resideren, hoewel hij aartsbisschop was van Utrecht (en vreemd genoeg ook nog van 's-Hertogenbosch). Het "herstel van de bisschoppelijke hiërarchie" van 1853 was evenwel een feest voor de onderdrukte katholieken. En dat heeft Nederland geweten.
De emancipatie van het katholieke smaldeel in de samenleving ging populair gezegd als een raket. Nederland werd op alle fronten een "frontrunner" van katholiciteit, in weerwil van de nog steeds protestantse heersers in 's-Gravenhage. Zoeaven werden afgevaardigd om de pauselijke staat te verdedigen tegen het Italiaanse imperialisme. Nederland was daarin hofleverancier geworden. Pierre Cuypers bouwde na inmenging van Alberdingk Thijm het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam in nota bene neogotische stijl. De Nachtwacht als hoogmis van de Nederlandse cultuur.
Even zozeer en net zo snel ging in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw dit triomfalisme naar de prullenbak, toen Nederlandse katholieken een nieuwe frontrunner werden, in een steeds snellere modernisering van de Kerk onder invloed van het Tweede Vaticaans Concilie. De interne religieuze polarisatie uit die tijd heeft de Kerk in onze streken geen goed gedaan. De schaamteloze afgang werd compleet met het bekend worden van de schandalige misbruikzaken aan het begin van deze eeuw. Ook dat draag je met je mee, ook al ben je er zelf niet direct schuldig aan.
Terug naar Ketikoti. Respectvol en met plezier heb ik de kleurige en trotse feestvierders zien dansen in de straten van Amsterdam en andere steden. Op 3 oktober is het hier in de buurt ook weer een feestje, dan is het Leidens Ontzet. Ik heb er als katholiek om begrijpelijke redenen niets mee en noem het wel eens gekscherend een Calvijns Carnaval. Ieder zijn feestje waarin identiteit centraal staat, toch?
Voel ik mij schuldig aan de slavernij? Nee, voor geen meter. Maar, ik heb er in de afgelopen jaren wel heel veel over geleerd en, niet in de minste plaats, hoe de gevolgen van de slavernij tot op de dag van vandaag doorwerken in de levens van doodgewone mensen. Deze emancipatiegolf is pas net op gang gekomen en verdient alle aandacht. Op die manier verwacht ik overigens niet dat iedere protestant zich schuldig voelt aan de godsdienstonderdrukking en misstanden in de drie eeuwen die mijn bloedgroep of in casu de Martelaren van Gorcum werd aangedaan. Ik zie de koning al op het bordes staan om zijn excuses aan te bieden, en genoegdoening aan te bieden. Niet dus.
Het vereist allemaal genoeg intellectuele gymnastiek om je plek in de geschiedenis te kennen, en om er iets positiefs mee te doen. Gelukkig kan ik in Katwijk en op Urk voldoende van gedachten wisselen met "echte protestanten", waar we gebroederlijk kunnen spreken over waar wij onze - soms gezamenlijke - identiteit aan ontlenen. Nadeel is wel, dat ik inmiddels tot op het bot een republikein ben geworden, en dat nog lang zal blijven.
Uit eigen beweging getekend en geschreven,
2 II 2025